O-NET นั้นหากให้อธิบายคร่าวๆ ก็คงสามารถบอกได้ว่ามันก็คือ การทดสอบทางการศึกษาระดับชาติขั้นพื้นฐาน เป็นการทดสอบเพื่อวัดความรู้และความคิดของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 และชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 ประเมินตามมาตรฐานการเรียนรู้ในหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551
โดยวัตถุประสงค์ที่ต้องมีการจัดสอบ O-NET นั้นเนื่องมาจากเหตุผล ดังต่อไปนี้
- เพื่อทดสอบความรู้และความคิดของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 และชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6
- เพื่อนำผลการทดสอบไปใช้เป็นองค์ประกอบหนึ่งในการจบการศึกษา ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551
- เพื่อนำผลการทดสอบไปใช้ในการปรับปรุงคุณภาพการเรียนการสอนของโรงเรียน
- เพื่อนำผลการทดสอบไปใช้ในการประเมินผลการเรียนรู้ของนักเรียนระดับชาติ
- เพื่อนำผลการทดสอบไปใช้ในวัตถุประสงค์อื่น
นอกจากนี้คะแนน O-NET ก็จะส่งผลต่อนักเรียนตามแต่ละช่วงชั้นปีที่เรียนตั้งแต่นักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 ไปจนถึงชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 ซึ่งก็ล้วนแล้วแต่มีวัตถุประสงค์ในการสอบที่แตกต่างกัน
สำหรับนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 วัตถุประสงค์ของการสอบ O-NET ก็คือ
- สอบได้ครั้งเดียว คะแนนติดตัวตลอดชีวิต
- บางโรงเรียนใช้คะแนน O-NET ในการสมัครเข้าเรียนระดับชั้น ม. 1 (แตกต่างกันไปตามสัดส่วนที่แต่ละโรงเรียนกำหนด)
- ทดสอบความรู้ นักเรียนชั้น ป. 6
- ผลการสอบใช้ปรับปรุงคุณภาพการจัดการเรียนรู้ของโรงเรียนและประเมินผลการเรียนรู้ของนักเรียนระดับชาติ
- 5. ประเมินคุณภาพโรงเรียน
สำหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 วัตถุประสงค์ของการสอบ O-NET ก็คือ
- สอบได้ครั้งเดียวคะแนนติดตัวตลอดชีวิต
- บางโรงเรียนใช้คะแนน O-NET ในการสมัครเข้าเรียนต่อระดับชั้น ม. 4
- ทดสอบความพร้อมของตัวเองในระดับประเทศ เพื่อให้นักเรียนมีเวลาวางแผนพัฒนาตัวเองในระดับ ม.ปลาย
- สร้างชื่อเสียงความภาคภูมิใจให้กับโรงเรียนและตนเอง
- ประเมินคุณภาพโรงเรียน
สำหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 วัตถุประสงค์ของการสอบ O-NET ก็คือ
- สอบได้ครั้งเดียวคะแนนติดตัวตลอดชีวิต
- นักเรียนที่ต้องการเข้าเรียนกลุ่ม กสพท. คะแนนรวมทุกวิชาต้องไม่ต่ำกว่า 60%
- TCAS บางคณะ บางมหาวิทยาลัยจะกำหนดคะแนนขั้นต่ำ O-NET ด้วย
- TCAS รอบที่ 4 แอดมิชชั่นใช้สัดส่วนคะแนน O-NET 30% มีค่าเท่ากับ 9,000 คะแนน
- ประเมินคุณภาพโรงเรียน
โดยนักเรียนในแต่ละชั้นเรียนก็จะมีวิชาแกนหลักที่จำเป็นต้องใช้นำไปสอบ O-NET ที่แตกต่างกันขึ้นอยู่กับการพิจารณาของงกระทรวงศึกษาธิการ
สำหรับนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 มีวิชาที่ต้องสอบดังต่อไปนี้
- ภาษาไทย
- ภาษาอังกฤษ
- คณิตศาสตร์
- วิทยาศาสตร์
สำหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 มีวิชาที่ต้องสอบดังต่อไปนี้
- ภาษาไทย
- ภาษาอังกฤษ
- คณิตศาสตร์
- วิทยาศาสตร์
สำหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 มีวิชาที่ต้องสอบดังต่อไปนี้
- ภาษาไทย
- ภาษาอังกฤษ
- คณิตศาสตร์
- วิทยาศาสตร์
- สังคมศึกษา